|
Familiebedrijven vormen de kurk waarop de Nederlandse economie drijft. Toch blijken veel ondernemers hun opvolging in het familiebedrijf niet goed geregeld te hebben. Een goede voorbereiding is dus noodzakelijk, ook op fiscaal en financieel gebied.
Wat is precies een familiebedrijf?
Opvolging binnen de familie
Opvolging in de leiding
Opvolging in eigendom
Opvolging en de fiscus
Noodopvolging familiebedrijven slecht geregeld
Wat is precies een familiebedrijf?
Het opsommen van de kenmerken van een familiebedrijf lijkt een eenvoudige zaak. Wanneer bijvoorbeeld Van der Valk onder de loep wordt genomen, lijkt het duidelijk. Bijna de hele familie is betrokken bij het runnen van dit bedrijf. Maar dit is dan ook wel een erg mooi voorbeeld.
Doorgaans hebben onderzoekers moeite met de toekenning van het stempel ‘familiebedrijf’.
De afgelopen jaren is veel aan de exacte definitie gesleuteld. Een nu veel gebruikte omschrijving is die van hoogeleraar Nijenrode Flören (2002). In zijn optiek is een bedrijf een familiebedrijf als het aan minstens twee van de volgende criteria voldoet:
• Meer dan 50% van de onderneming is in handen van één familie.
• Eén familie heeft beslissende invloed op de bedrijfsstrategie of op opvolgingsbeslissingen.
• Een meerderheid of ten minste twee leden van de ondernemingsleiding zijn afkomstig uit één familie.
Flören vult zijn definitie verder aan met de opmerking dat indien een bedrijf minder dan tien jaar geleden is opgericht, tenminste één familielid van de directeur werkzaam moet zijn binnen de onderneming of een deel in eigendom moet hebben.
Opvolging binnen de familie
De achilleshiel voor de continuïteit van het familiebedrijf is de opvolgingskwestie. Ten eerste wil de fiscus graag meeprofiteren van de overdracht van de eigendom. Daarnaast kan de overdracht van de leiding zowel binnen het bedrijf als in de familie tot spanningen leiden. Het personeel en het management kunnen problemen hebben met de persoon van de opvolger. De aandeelhouders maken zich misschien zorgen over de gewijzigde machtsverhoudingen. Ook binnen de familie laaien de emoties soms hoog op. Het is van groot belang tijdig na te denken over de opvolging.
Bij de overdracht van uw bedrijf moet u de volgende vijf regels in het oog houden. Indirect spelen ze voortdurend een rol:
1. De aandeelhouders die in de zaak werken moeten de macht en het bestuur bezitten.
2. Behandel ieder kind gelijk. Benadeel kinderen die buiten de zaak blijven niet.
3. De financiering van de opvolging mag de continuïteit van de onderneming niet in de weg staan.
4. Zadel de nieuwe generatie niet met een te zware financiële last op.
5. De oude generatie moet financieel verzekerd zijn van een goede oude dag.
Opvolging in de leiding
De dagelijkse leiding overdragen is niet eenvoudig als je al jarenlang de touwtjes in handen hebt en het bedrijf als een kind beschouwt dat je hebt grootgebracht. Emoties spelen een grote rol bij het afscheid. De nieuwe generatie heeft in de regel zijn eigen ideeën over de bedrijfsvoering en de doelstellingen. Dit uit zich in een andere stijl van leiding geven.
De vragen die u zich moet stellen bij de opvolging in de leiding:
• Moet een van de kinderen de zaak overnemen?
• Heeft de beoogde opvolger de juiste kwaliteiten?
• Is een buitenstaander niet beter voor het bedrijf?
Houd wel rekening met emoties en pas op voor familieblindheid. Ga dus goed na of de beoogde opvolger ook de benodigde competenties in huis heeft. Ondernemerschap is niet erfelijk. En niet onbelangrijk: liggen de ambities van uw beoogde opvolger wel binnen het familiebedrijf? Want het is zowel voor de vader/moeder als voor het kind erg frustrerend als de onderneming na de overdracht in een vrije val terecht komt. Er hoe moet u handelen als er meerdere kinderen in het bedrijf werken en deze in principe allemaal geschikte opvolgers zijn?
Blijf open staan voor kandidaten van buiten de familiekring. Binnen familiebedrijven is het belangrijk dat niet-familieleden eerlijke verantwoordelijkheden en kansen worden geboden die in overeenstemming zijn met hun capaciteiten. Probeer zo nodig de opvolging in de leiding te scheiden van de opvolging in eigendom.
Opvolging in eigendom
Bij de verkoop van uw onderneming aan uw kinderen kunt een keuze maken voor:
• Een gelijk aandeel in de onderneming voor alle erfgenamen;
• Het toebedelen van de aandelen aan de opvolger in de leiding;
• Leiding en eigendom in verschillende handen.
Als alle erven een gelijk deel van de onderneming krijgen, komt de eigendom en de leiding voor een deel in verschillende handen. Dit kan een bron van conflicten zijn. Het aandeelhouder-familielid dat niet in het bedrijf werkt, heeft in de eerste plaats een financieel belang. Voor de aandeelhouder-leidinggevende spelen immateriële en emotionele waarden een grote rol. De familieleden die zelf in het bedrijf werkzaam zijn, hebben vaak andere doelstellingen voor ogen. Over en weer kunnen ergernissen ontstaan die in de privésfeer doorwerken. Een mogelijkheid is de leiding en de eigendom in een hand te houden. De andere kinderen moeten financieel gecompenseerd worden.
De waardebepaling
De opvolging in de eigendom is in de regel een proces van jaren. Om fiscaal zo gunstig mogelijk eruit te springen is een voorbereidingstijd van meer dan vijf jaar niet ongewoon. Een belangrijk element van de overdracht vormt de waardebepaling van de onderneming. Een te lage waardering van de stille reserves en de goodwill kan u flink in aanvaring brengen met de fiscus. Het hanteren van een reële prijs is daarnaast van belang voor de rust in de familie. Er zijn verschillende manieren om de waarde van de onderneming vast te stellen. Er is niet een absolute waarde: de resultaten in de voorgaande jaren, de toekomstverwachtingen, het aanwezige vermogen of de rentabiliteit van de onderneming, het kan allemaal een rol spelen.
Lees meer over de waardebepaling in het artikel: Wat is de waarde van uw onderneming
De financiering
Bij de overdracht van het familiebedrijf speelt de financiering een grote rol. De vraag is of de nieuwe generatie in staat en bereid is om het financiële risico aan te gaan en de zaak over te nemen. Is dit het geval dan spreekt men van interne financiering.
Bij externe financiering wordt kapitaal van buiten de familie aangetrokken. Gedacht kan worden aan financiering met vreemd vermogen of een (minderheids)deelneming door derden, bijvoorbeeld een participatiemaatschappij.
Het erfrecht en het huwelijksvermogensrecht
Bij de opvolging moet rekening worden gehouden met de wettelijke regelingen van het erfrecht en het huwelijksvermogensrecht.
De huwelijkse voorwaarden
Een groot deel van de ondernemers is onder huwelijkse voorwaarden getrouwd. De onderneming maakt deel uit van het vermogen van de ondernemer. De verkoopopbrengst van de onderneming komt uitsluitend aan hem of haar toe. Door opheffing van de huwelijkse voorwaarden verkrijgt de (langstlevende) echtgenoot automatisch de helft van de bezittingen, inclusief de opbrengst van de verkoop van de onderneming.
De legitieme portie
De wet kent uw kinderen bij uw overlijden een zogenaamde legitieme portie van de erfenis toe. Dit is het erfdeel dat u uw kinderen niet bij testament of op andere wijze kunt ontnemen. Bij de overdracht van het familiebedrijf moet u de belangen van al uw kinderen naar evenredigheid in acht nemen. Als de onderneming bijvoorbeeld van moeder op dochter onder zeer gunstige voorwaarden overgaat, kan sprake zijn van 'overbedeling'. Dit moet u voor de andere kinderen op de een of andere manier compenseren (bijvoorbeeld door de afwikkeling van de 'overbedeling' te regelen door middel van een achtergestelde schuld die pas hoeft te worden afgelost bij de erfenis).
De opvolging en de fiscus
Voor de fiscus verschilt de opvolging in de familiesfeer niet van de verkoop van de onderneming aan een willekeurige derde. Er is een aantal zaken waar u extra goed op moet letten bij de opvolging in de familiesfeer:
• Ruisend of geruisloos?;
• Een juiste koopprijs;
• De holdingconstructie, nuttig hulpmiddel bij de verkoop;
• De persoonlijke holding van de koper.
Ruisend of geruisloos?
Als u de onderneming (gedeeltelijk) geruisloos wil overdragen aan uw partner (mits deze jonger is dan 55 jaar) of aan uw kinderen of de partners van de kinderen (mits u de leeftijd van 55 jaar heeft bereikt of voor tenminste 45% arbeidsongeschikt bent) geldt in ieder geval de 36-maandseis. Hierbij moet uw overnemer, kind of werknemer in ieder geval voor een periode van 36 maanden 'in uw bedrijf werkzaam' zijn geweest. De fiscaal geruisloze overdracht is alleen mogelijk als de onderneming als Eenmanszaak, VoF of maatschap wordt gerund, niet bij een BV. Lees meer over geruisloos doorschuiven »
Een juiste koopprijs is van groot belang
U krijgt een forse aanvaring met de fiscus als deze de koopprijs te laag vindt. Bij transacties tussen partijen die een onderlinge band hebben, is de fiscus extra alert op de hoogte van de goodwill en de waardering van de stille reserves. Over het verschil tussen de koopprijs en de werkelijke marktwaarde van het bedrijf moeten u en uw zoon of dochter belasting betalen. U betaalt inkomstenbelasting over het te weinig berekende bedrag, ook al heeft u het bedrag nooit ontvangen en uw opvolger krijgt over hetzelfde bedrag een aanslag voor schenkingsrecht.
De holdingconstructie, nuttig hulpmiddel bij de verkoop
Een van de grote struikelblokken bij de bedrijfsoverdracht is de verkoopprijs. Een 'zware' onderneming hangt als een molensteen om de nek van uw opvolger. Met behulp van een persoonlijke holding kunt u de winst van uw werkmaatschappij/onderneming belastingvrij afromen. Uw kind(eren) kunnen de 'lichte' werkmaatschappij overnemen, zonder dat er een al te grote financiële last op ze rust.
De persoonlijke holding van de koper
Ook voor de opvolger biedt de persoonlijke holding allerlei voordelen, al is het alleen maar voor de verkoop in de verre toekomst. De opvolger moet de houdster- en werkmaatschappij zo snel mogelijk omvormen tot een fiscale eenheid. De houdstermaatschappij betaalt rente over de lening voor de aankoop van het familiebedrijf, de werkmaatschappij. Binnen de fiscale eenheid kan de rente worden verrekend met de winst van de houdstermaatschappij.
Noodopvolging familiebedrijven slecht geregeld
Maar liefst veertig procent van alle directeuren die voor hun zestigste worden opgevolgd, is hiertoe gedwongen door gezondheidsredenen of plotseling overlijden, blijkt uit onderzoek van BDO CampsObers Accountants & Adviseurs in samenwerking met de Vrije Universiteit Amsterdam. In het geval van Overlijden, Arbeidsongeschiktheid, Stoppen met werken of Echtscheiding van de ondernemer (OASE) blijkt het bedrijf extreem kwetsbaar. Eén op de drie bedrijven heeft de afgelopen tien jaar een of meerdere van deze noodsituaties meegemaakt. Tweederde heeft de noodopvolging niet geregeld en heeft geen noodscenario klaarliggen. De helft van de familiebedrijven die wel anticipeert, doet dit onvoldoende. In 36% van de gevallen komt de continuïteit van het bedrijf in gevaar.
Een goed scenario voor noodsituaties heeft betrekking op de leiding, eigendom en zeggenschap. Goede communicatie met alle partijen – familie, werknemers, afnemers en leveranciers en andere betrokkenen – en het vastleggen van afspraken zijn essentieel voor een goede afloop van de crisis. Er zijn verschillende instrumenten die ongewenste gevolgen van noodsituaties voorkomen. Te denken valt daarbij aan het Ondernemerstestament en de Stichting Administratiekantoor.
De publicatie ‘OASE of Fata Morgana?’ is te downloaden op de website van BDO.
|
